W systemie prawa autorskiego fundamentalne znaczenie dla obrotu prawnego mają następujące umowy: umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych oraz umowa licencyjna. Pomimo tego, że obie dotyczą korzystania z utworów, ich istota oraz skutki prawne znacząco się różnią.
Czym są autorskie prawa majątkowe?
Autorskie prawa majątkowe stanowią podstawowe uprawnienie twórcy związane z jego utworem, uprawniające do wyłącznego korzystania z dzieła, rozporządzania nim na każdym polu eksploatacyjnym oraz otrzymywania wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Zgodnie z art. 36 pkt. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, prawa te wygasają z upływem 70 lat od śmierci twórcy. Ustawodawca przewidział możliwość ich przejścia na inne osoby w drodze dziedziczenia lub na podstawie umowy (art. 41 ust. 1 pkt. 1) ww. ustawy).
Warto zwrócić uwagę, iż autorskich praw osobistych, w przeciwieństwie do autorskich praw majątkowych, nie można przenieść na inne osoby w drodze umowy ani mocą testamentu, ponieważ chronią one nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem (art. 16 ustawy).
Czym charakteryzuje się umowa o przeniesienie autorskie prawa majątkowe?
Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych charakteryzuje się najdalej idącymi skutkami prawnymi w zakresie dysponowania utworem. W wyniku jej zawarcia dochodzi do przeniesienia autorskich praw majątkowych na nabywcę, a zbywca traci swoje uprawnienia, w tym możliwość korzystania z utworu w zakresie objętym umową. Istotnym ograniczeniem jest możliwość przeniesienia tych samych praw tylko na jeden podmiot. Ustawodawca wprowadził wymóg formy pisemnej pod rygorem nieważności dla tego typu umów.
Czym charakteryzuje się umowa licencyjna?
Umowa licencyjna stanowi łagodniejszą formę udostępnienia utworu, gdzie licencjodawca jedynie upoważnia licencjobiorcę do korzystania z dzieła, zachowując przy tym autorskie prawa majątkowe. W przeciwieństwie do umowy o przeniesienie praw, umowa licencyjna może być zawarta w formie dokumentowej, z wyjątkiem licencji wyłącznej, która wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności.
Wyróżniamy dwie podstawowe rodzaje licencji: wyłączną i niewyłączną. Licencja niewyłączna, która jest domniemywana w przypadku braku innych ustaleń, pozwala na udzielanie podobnych uprawnień wielu podmiotom. Natomiast licencja wyłączna zapewnia licencjobiorcy wyłączność korzystania z utworu i uniemożliwia udzielenie podobnych uprawnień innym podmiotom.
Szczególne znaczenie w przypadku umowy licencyjnej ma określenie czasu jej obowiązywania. W przypadku braku takiego postanowienia, zgodnie z ustawą, licencja wygasa po upływie pięciu lat (art. 66 ustawy). Jest to istotne zabezpieczenie interesów stron umowy i wymaga szczególnej uwagi przy konstruowaniu jej postanowień.
Podsumowanie
Analiza obu typów umów prowadzi do wniosku, że wybór między nimi powinien być podyktowany specyfiką planowanego wykorzystania utworu oraz strategią zarządzania prawami autorskimi. Umowa o przeniesienie praw stanowi rozwiązanie definitywne, skutkujące przejściem praw na nabywcę, który staje się ich nowym podmiotem. Natomiast umowa licencyjna zachowuje elastyczność, gdyż licencjodawca jedynie upoważnia do korzystania z dzieła w zakresie określonym w umowie, zachowując przy tym swoje prawa. Dodatkowo, umowy te różnią się wymogami formalnymi - umowa o przeniesienie praw wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności, podczas gdy umowa licencyjna (z wyjątkiem licencji wyłącznej) może być zawarta w dowolnej formie.
