W październiku 2024 roku Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu wydał wyrok sygn. I SA/Wr 641/23, w którym wskazał, że zbyt pochopne lub przedwczesne przyjęcie przez organy podatkowe kwestii świadomego uczestnictwa w karuzeli VAT może naruszać wizerunek podatnika będącego spółką oraz osób ją reprezentujących w obrocie gospodarczym, a przez to wywrzeć negatywny wpływ zarówno na zawarcie, jak i wykonanie przez nią układu zawartego z wierzycielami; w efekcie decyzje organów podatkowych mogą podlegać uchyleniu.
Na czym polegała sprawa?
Organy podatkowe wszczęły postępowanie kontrolne wobec Spółki w zakresie rozliczenia VAT za czerwiec 2014 roku. W wyniku kontroli, uznały, że spółka uczestniczyła w karuzeli podatkowej mającej na celu dokonanie oszustwa podatkowego w postaci wyłudzenia podatku od towarów i usług, a faktury otrzymane przez nią z tytułu zakupu towarów oraz faktury wystawione z tytułu ich sprzedaży nie służyły obrotowi gospodarczemu, ale realizacji oszustwa. Kontrola polegała na weryfikacji łańcucha dostaw towaru. W toku postępowania kontrolnego ustalono, że dostawy towarów realizowano w systemie rozbudowanych łańcuchów pośredników krajowych. Zakupione od pośredników towary, Spółka sprzedawała w ramach WDT opodatkowaną stawką 0% i deklarowała zwrot różnicy podatku VAT. Organy ustaliły, że w każdym z łańcuchów dostaw wystąpił podmiot określany jako "znikający podatnik".
Spółka wielokrotnie odwoływała się, lecz według organów odwoławczych, Spółka działała jako "broker", a jej rola była kluczowa, gdyż to właśnie udział Strony w łańcuchu dostaw warunkował możliwość wyłudzenia zwrotu podatku VAT z polskiego systemu podatkowego. W dodatku oskarżono spółkę o niedochowanie należytej staranności przy weryfikacji kontrahentów, którzy dokonywali na jej rzecz spornych dostaw. Stwierdzono też, że nawet jeśli nie ma jednoznacznych dowodów na to, że Strona była świadoma udziału w oszustwie podatkowym, to na podstawie ustaleń powinna była przewidzieć możliwość wystąpienia takiego ryzyka.
Według Dyrektora Izby Administracji Skarbowej o świadomości uczestnictwa Strony w łańcuchach nierzetelnych transakcji świadczyło m.in.:
- Ignorowanie powszechnej wiedzy o występowaniu oszustw w zakresie handlu towarami, czyli w segmencie aktywności Skarżącej oraz ignorowanie wiedzy o mechanizmach oszustw podatkowych w VAT,
- Brak zainteresowania źródłem pochodzenia towarów,
- Akceptowanie poziomu cen, którego racjonalnym wytłumaczeniem był brak odprowadzenia VAT na wcześniejszym etapie obrotu,
- Brak ryzyka po stronie Spółki, która płaciła dostawcom dopiero po otrzymaniu zapłaty od swoich nabywców,
- Celowy brak kompletnej weryfikacji kontrahentów,
- Intratna, kluczowa pozycja w łańcuchu nierzetelnych transakcji.
Wyrok WSA
Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu uchylił zaskarżoną decyzję. W ocenie Sądu argumenty i ustalenia organu odwoławczego przedstawione w uzasadnieniu decyzji nie były wystarczające, aby jednoznacznie udowodnić świadome uczestnictwo Spółki w oszustwie podatkowym. Sąd podkreślił, że ustalenia i oceny w tej kwestii muszą być stanowcze i jednoznaczne. Oznacza to, że organy podatkowe muszą jednoznacznie udowodnić, że podatnik miał pełną świadomość, iż uczestniczy w oszukańczych transakcjach. WSA zaznaczył, że samo podejrzenie lub przypuszczenie nie jest wystarczające do uznania podatnika za świadomego uczestnika oszustwa. Konieczne jest przedstawienie konkretnych i niepodważalnych dowodów, które jednoznacznie wskazują na świadome działanie podatnika w ramach oszustwa podatkowego.
Brak należytej staranności w weryfikacji kontrahentów i transakcji nie jest równoznaczny ze świadomym udziałem w oszustwie.
Ważne!
Sąd podkreślił, że organy podatkowe muszą wykazać, że podatnik nie dochował należytej staranności, ale to nie oznacza automatycznie, że był świadomym uczestnikiem oszustwa. Brak należytej staranności oznacza, że podatnik nie podjął odpowiednich kroków, aby upewnić się, że jego kontrahenci są wiarygodni i że transakcje są legalne. Może to obejmować niewystarczającą weryfikację dokumentów, brak sprawdzenia historii kontrahentów czy zignorowanie sygnałów ostrzegawczych. Jednakże, aby uznać podatnika za świadomego uczestnika oszustwa, organy podatkowe muszą udowodnić, że podatnik miał pełną świadomość nielegalności transakcji i celowo w nich uczestniczył.
Rola należytej staranności
Komentowany wyrok pokazuje, że można podejmować próby obrony podatnika także w sytuacji, w której nie wdrożył on procedur należytej staranności weryfikacji kontrahentów. Jednak jest to poważnie utrudnione i zasadza się przede wszystkim na “wytykaniu” organom błędów postępowania i nieścisłości w materiale dowodowym, co nie gwarantuje sukcesu. Czytając uzasadnienie wyroku, trudno oprzeć się wrażeniu, że sąd daje organom wskazówki, w jaki sposób prowadzić postępowanie, by ostatecznie niekorzystne dla podatnika decyzje mogły pozostać w obrocie prawnym.
Jednocześnie, zwłaszcza analizując przesłanki wskazane przez organy jako dowodzące świadomości uczestnictwa w nierzetelnych transakcjach, trzeba zauważyć, że większość tych przesłanek jest uwzględniana nawet w relatywnie prostych procedurach należytej staranności VAT – nawet tych opartych wyłącznie o metodykę należytej staranności Ministerstwa Finansów. W badanym przypadku, jeżeli podatnik faktycznie nie uczestniczył w łańcuchu służącym do wyłudzania VAT dobrowolnie i w porozumieniu z pozostałymi sprawcami, a został w niego “wplątany bez swojej wiedzy i zgody”, należy stwierdzić, że nawet wdrożenie prostych, opartych o metodykę procedur należytej staranności VAT, bardzo poprawiłoby bezpieczeństwo podatnika i zapewne pozwoliłoby tego uniknąć. Wdrożenie procedur skuteczniejszych, uwzględniających konsultacje z doradcą znającym zagadnienie należytej staranności i realia rynku podatnika, praktycznie zagwarantowałoby bezpieczeństwo, gdyż większość z wskazanych przez organy czynników ryzyka zostałaby w ramach tych procedur zidentyfikowana.
Wyrok powinien być więc impulsem do wdrażania procedur należytej staranności u podatników, którzy tego jeszcze nie zrobili, w szczególności z branż szczególnie narażonych na nadużycia VAT, takich jak sektor budowlany, obrotu materiałami budowlanymi, metalami, elektroniką itp.
