Podmioty powiązane, w myśl Ustawy o CIT, zobligowane są do stosowania warunków dotyczących transakcji pomiędzy nimi na dokładnie takich samych warunkach, jakie w danej transakcji zawarłyby podmioty niepowiązane. W ramach transakcji finansowych do określenia rynkowości warunków umowy, obok stopy procentowania, możemy wskazać takie elementy jak m.in.: prowizje za udostępnienie finansowania, zabezpieczenia pożyczki, termin spłaty kapitału i odsetek. Jednak to stopa oprocentowania jest najbardziej kluczowym elementem transakcji finansowej w określeniu jej rynkowości.
Dlatego też, przy zawieraniu transakcji finansowych tak ważne jest określenie w umowie finansowania rynkowej stopy oprocentowania, tak aby nie narazić się w przyszłości na kwestionowanie rynkowości warunków transakcji przez organy podatkowe.
Maksymalna stopa oprocentowania
Maksymalne oprocentowanie pożyczek jest uregulowane w art. 359 Kodeksu Cywilnego, który przewiduje je w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych. Odsetki ustawowe są zdefiniowane także w art. 359 Kodeksu Cywilnego i kalkuluje się je poprzez dodanie do wartości stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego 3,5 pkt proc. Powyższy sposób kalkulacji maksymalnej stopy oprocentowania przedstawia poniższy wzór.
Rmax=2*(r+3,5)
r - stopa referencyjna NBP w danym dniu
rmax - maksymalne oprocentowanie pożyczek w danym dniu
Stopa procentowa ustalana jest przez Radę Polityki Pieniężnej, działającą jako organ Narodowego Banku Polskiego, na posiedzeniu Rady. Kształtowanie się w ostatnich latach wysokości maksymalnej stopy oprocentowania pożyczki wynikającej ze stopy referencyjnej przedstawia poniższa tabela.
| Obowiązuje od: | Stopa referencyjna (% w skali rocznej) | Maksymalna stopa oprocentowania (% w skali rocznej) |
| 05.03.2015 | 1,50 | 10,00 |
| 18.03.2020 | 1,00 | 9,00 |
| 09.04.2020 | 0,50 | 8,00 |
| 29.05.2020 | 0,10 | 7,20 |
| 07.10.2021 | 0,50 | 8,00 |
| 04.11.2021 | 1,25 | 9,50 |
Pomiędzy marcem 2015 roku a marcem 2020 roku Rada Polityki Pieniężnej nie zmieniała stopy referencyjnej NBP, co zachowywało na tym samym poziomie maksymalną stopę oprocentowania aż do 2020 r., kiedy to zmniejszono stopę referencyjną NBP.
Podwyżki stopy referencyjnej
W 2021 roku Rada Polityki Pieniężnej dokonała już dwóch podwyżek stopy referencyjnej NBP tj.:
- w październiku o 0,40 pkt proc.;
- w listopadzie o 0,75 pkt proc.
Mając na uwadze okoliczności polityki monetarnej NBP oraz patrząc na jakim poziomie pozostaje referencyjna stopa NBP tj. 1,25% w skali rocznej to nie można wykluczyć kolejnych podwyżek stopy referencyjnej NBP, a tym samym podwyżek maksymalnej stopy oprocentowania pożyczek.
Zgodnie z art. 16 Ustawy o NBP, posiedzenie Rady Polityki Pieniężnej może być zwołane na wniosek trzech członków Rady również w terminie niewpisanym w comiesięczny harmonogram posiedzeń. Takie nadzwyczajne posiedzenie może stanowić reakcję na dynamiczne zmiany w gospodarce kraju np. na potencjalną reakcję na wysokie odczyty inflacji.
Co dalej?
Biorąc pod uwagę hipotetyczne dalsze zmiany stopy referencyjnej NBP, to przy ustalaniu stopy oprocentowania pożyczek zawieranych pomiędzy podmiotami powiązanymi należy zawsze dokonać weryfikacji, czy w momencie zawierania umowy pożyczki stopa oprocentowania określona w umowie pożyczki:
- nie przekracza maksymalnej stopy oprocentowania pożyczek w dniu zawierania umowy pożyczki;
- na tle ogółu warunków pożyczki jest rynkowa, tzn. analogiczne warunki transakcji zawarłyby podmioty niepowiązane.
Należy pamiętać, że szereg dodatkowych warunków możliwych do ustalenia w ramach umowy finansowania (prowizje za udostępnienie finansowania, zabezpieczenia pożyczki, termin spłaty kapitału i odsetek itp.) powoduje, że maksymalna stopa oprocentowania pożyczki nie zawsze będzie stanowiła rynkową stopę oprocentowania danej pożyczki.
Mechanizm finansowy safe harbour vs. Statystyka stóp procentowych NBP
W momencie ustalania warunków pożyczki pomiędzy podmiotami powiązanymi zaleca się zastosowanie uproszczonych zasad rozliczeń w transakcjach pożyczkowych, tzw. finansowe safe harbour, które są uregulowane w art. 11g Ustawy o CIT. Mechanizm Finansowego safe harbour minimalizuje ryzyko ewentualnych wątpliwości organów podatkowych co do rynkowości warunków na jakich została zawarta transakcja finansowa.
W przypadku braku możliwości skorzystania z mechanizmu finansowego safe harbour, w celu ustalenia rynkowego oprocentowania pożyczkiwarto jest skorzystać z publicznych danych dotyczących oprocentowania pożyczek, tj. Statystyki stóp procentowych NBP, które aktualizowane są co miesiąc i w rozbudowany sposób wskazują średnie stopy oprocentowania pożyczek w zależności od: okresu finansowania, kwoty kapitału, podmiotów udzielających finansowania.
Statystyka stóp procentowych NBP jest dostępna pod poniższym linkiem:
https://www.nbp.pl/home.aspx?f=/statystyka/pieniezna_i_bankowa/oprocentowanie.html
